Otizmin Belirtileri

Eğer çocuğunuz:

Başkalarıyla göz teması kurmuyorsa,

İsmini söylediğinizde bakmıyorsa,

Söyleneni işitmiyor gibi davranıyorsa,

Parmağıyla ile istediği şeyi göstermiyorsa,

Oyuncaklarla oynamayı bilmiyorsa,

Akranlarının oynadığı oyunlara ilgi göstermiyorsa,

Bazı sözleri tekrar tekrar ve ilişkisiz ortamlarda söylüyorsa,

Konuşmada akranlarının gerisinde kalmışsa,

Sallanmak, çırpınmak gibi garip hareketleri varsa,

aşırı hareketli, hep kendi bildiğince davranıyorsa,

Gözleri bir şeye takılıp kalıyorsa,

Bazı eşyaları döndürmek, sıraya dizmek gibi sıra dışı hareketler yapıyorsa,

Günlük yaşamındaki düzen değişikliklerine aşırı tepki veriyorsa,

otizm açısından değerlendirme yapmak gerekir.

Otizmin belirtileri nelerdir?

Otizm, üç alanda sorunlarla kendini gösterir. Bu alanlar ve bu alanların her birinde gözlenebilecek belirtiler aşağıda yer almaktadır.

A. Sosyal Etkileşim Sorunları

1. Sosyal etkileşim için gerekli sözel olmayan davranışlarda yetersizlik:
Sıra dışı göz kontağı özellikleri: Göz kontağı hiç kurmamak, çok kısa süreli kurmak ya da alışılmadık biçimde kurmak. Örneğin, birden bire gözlerini karşısındakinin gözlerine dikmek ve kaçırmak.
Jest ve mimik kullanımında sınırlılık: Konuşurken çok az jest ve mimik kullanmak.
Başkalarına ne kadar yakın ya da uzak duracağını ayarlayamamak: Sosyal ortamların gerektirdiği uzaklıkları ayarlayamamak; başkalarına fazla yakın ya da uzak durmak.
Ses kullanımında sıra dışılık: Konuşurken alışılmadık ses kalitesi ve vurgu özellikleri göstermek.

2. Yaşa uygun akran ilişkileri geliştirememek:
Arkadaşlık kurmakta zorlanmak: Çok az sayıda arkadaşa sahip olmak ya da hiç arkadaş edinememek.
Akranlarla etkileşimde bulunmamak: Kendi yaşıtlarıyla oynamada, konuşmada vb. çok isteksiz davranmak; örneğin, yalnızca kendisinden çok küçük ya da büyük kişilerle etkileşmek.
Yalnızca özel ilgilere dayalı ilişkiler geliştirmek: Belli kişilerle, yalnızca belli ilgilere dayalı olarak (örneğin, favori konularda) etkileşimde bulunmak.
Grup içinde etkileşimde bulunurken zorlanmak: Örneğin, işbirliğine dayalı oyunların kurallarına uymakta zorlanmak.

3. Başkalarıyla zevk, başarı ya da ilgi paylaşımında sınırlılık:
Yalnızlığı yeğlemek: Başkalarının genellikle aile üyeleriyle ya da arkadaşlarıyla birlikte yaptığı pek çok şeyi (örneğin; TV izlemek, yemek yemek, oyun oynamak vb.) yalnız başına yapmayı yeğlemek.
Belli olay ya da durumlara başkalarının dikkatini çekme çabası göstermemek: Örneğin; şaşırtıcı bir durum karşısında başkalarına işaret etmemek, bir şey başardığında başkalarıyla paylaşmamak vb.
Sözel övgü karşısında tepki vermemek: Başkalarının kendisine yönelttiği övgü sözleri ya da sözel onaylamalar karşısında çok az tepki vermek ya da hiç tepki vermemek. Örneğin, hoşnutluk belirtisi göstermemek.

4. Sosyal-duygusal davranışlarda sınırlılık:
Başkalarının ilgisi karşısında tepkisiz kalmak: Birileri kendisine seslendiğinde ya da kendisiyle etkileşmek istediğinde tepki vermemek, duymuyormuş ya da fark etmiyormuş gibi davranmak.
Başkalarının yaptıklarına karşı ilgisizlik: Ortama birinin girmesi, ortamdan birinin çıkması, birinin konuşmaya başlaması gibi, başka çocukların çok ilgisini çeken bazı olaylar karşısında ilgisiz kalmak; böyle durumlarda, gülümseme gibi hoşnutluk ifadeleri ya da ağlama gibi hoşnutsuzluk ifadeleri göstermemek.
Başkalarının duygularını anlamada yetersizlik: Üzülen, ağlayan, kızan, sevinen vb. kişiler karşısında duyarsız davranmak; örneğin, üzgün birini rahatlatma çabası göstermemek.

B. İletişim Sorunları

5. Dil gelişiminde gecikme:
İki yaşından büyük olup da tek bir sözcük bile söylememek.
Üç yaşından büyük olup da iki sözcüklük basit ifadeler (örneğin, ‘baba git’) kullanmamak.
Konuşmaya başladıktan sonra basit bir dilbilgisi yapısı kullanmak ya da belli yanlışları tekrarlamaya devam etmek.

6. Karşılıklı konuşmada zorluk:
Karşılıklı konuşma başlatmada, sürdürmede ve sonlandırmada önemli sorunlar göstermek: Örneğin, bir kez konuşmaya başlayınca, konuşmayı uzun bir monolog şeklinde sürdürmek ve karşısındakilerin yorumlarını göz ardı etmek.
Konuşma konularında seçicilik: Kendi favori konuları dışındaki konularda çok zor ve isteksiz olarak konuşmak.

7. Sıra dışı ya da yinelenen dil kullanmak:
Başkalarının kendisine söylediklerini yinelemek.
Televizyondan duyduklarını ya da kitaplardan okuduklarını, ilişkisiz zamanlarda ve bağlam dışı olarak yinelemek.
Kendisinin uydurduğu ya da yalnızca kendisine anlam ifade eden sözleri yinelemek.
Aşırı resmilik ve didaktiklik gibi konuşma özellikleri göstermek.

8. Gelişimsel düzeye uygun olmayan oyun:
Senaryolu oyunlarda sınırlılık: Oyuncaklarla evcilik, okulculuk, doktorculuk vb. hayali oyunlar oynamamak.
Sembolik oyunlarda sınırlılık: Bir nesneyi başka bir nesne olarak (örneğin, küpü mikrofon olarak) kullanarak oyun oynamamak.
Oyuncaklarla alışılmadık biçimlerde oynamak: Örneğin; topu zıplatmak yerine sürekli olarak bir eliyle vurmak, Legoları birbirine takıp bir şeyler yapmak yerine sıraya dizmek vb.
Sosyal oyunlara karşı ilgisizlik: Küçük yaşlardayken, ‘ce-e’ vb. sosyal oyunlara karşı ilgi göstermemek.

C. Sınırlı/Yinelenen İlgi ve Davranışlar

9. Sınırlı alanda, yoğun ve sıra dışı ilgilere sahip olmak:
İlgi takıntıları: Bazı konulara karşı aşırı ilgi duymak ve başka konuları dışlayarak sürekli o konularla ilgili konuşmak, okumak, ilgilenmek vb. istemek.
Bazı sıra dışı konulara aşırı ilgi duymak: Örneğin; astrofizik, uçak kazaları ya da sulama sistemleri.
İlgi duyduğu konularla ilgili ince ayrıntıları anımsamak: Kendi favori konularındaki en ince ayrıntıları bile ezbere bilmek.

10. Belli düzen ve rutinlere ilişkin aşırı ısrarcılık:
Belli etkinlikleri her zaman belli bir sırayla yapmak istemek: Örneğin, arabanın kapılarını hep aynı sırayla kapatmak.
Günlük rutinlerde değişiklik olmamasını istemek: Örneğin, eve gelirken hep aynı güzergâhı izlemek ya da eve geldiğinde önce televizyonu açıp sonra tuvalete gitmek.
Günlük yaşamdaki değişiklikler karşısında aşırı tepki göstermek: En ufak bir değişiklik karşısında aşırı kaygılanmak ya da öfke nöbeti yaşamak.
Değişiklikleri daha kolay kabullenebilmek için, meydana gelecek değişikliklerle ilgili önceden bilgi sahibi olmaya gereksinim duymak.

11. Yinelenen (kendini uyarıcı) davranışlar:
Sıra dışı beden hareketleri: Örneğin; parmak ucunda yürümek, çok yavaş yürümek, kendi ekseni etrafında dönmek, durduğu yerde sallanmak, farklı bir beden duruşuna sahip olmak vb.
Sıra dışı el hareketleri: Örneğin; ellerini sallamak, parmaklarını gözlerinin önünde hareket ettirmek, ellerini farklı biçimlerde tutmak vb.

12. Nesnelerle ilgili sıra dışı ilgiler ve takıntılar:
Nesneleri sıra dışı amaçlarla kullanmak: Örneğin, oyuncak arabanın tekerleklerini çevirmek ya da oyuncak bebeğin gözlerini-açıp kapamak vb. davranışları tekrar tekrar yapmak.
Nesnelerin duyusal özellikleriyle aşırı ilgilenmek: Örneğin, eline aldığı her nesneyi koklamak ya da gözlerinin önünde tutarak ve evirip-çevirerek incelemek.
Hareket eden nesnelere aşırı ilgi göstermek: Örneğin; tekerlek ya da pervane gibi dönen nesnelere, akan su ya da yanıp sönen ışık gibi hızlı hareket eden görüntülere uzun sürelerle bakmak.
Nesne takıntıları: Bazı sıra dışı nesneleri (örneğin, bir silgi ya da küçük bir zincir parçası) elinden bırakmak ya da gözünün önünden ayırmak istememek.

Otistik Bozukluk Tanısına İlişkin Ölçütler

Amerikan Psikiyatri Birliği, otistik spektrum bozuklukları içinde yer alan otizm tanısı için:
Çocuğun yukarıda sıralanan 12 belirtiden en az altısına sahip olmasını;
Bu belirtilerden en az ikisinin sosyal etkileşim sorunları kategorisinden, en az birer tanesinin ise diğer iki kategoriden (iletişim sorunları ve sınırlı/yinelenen ilgi ve davranışlar) gelmesini kabul etmektedir.
Ayrıca, bu belirtilerden en az birinin 36 aydan önce varlığı da aranmaktadır.

( KAYNAK: OTIZM VAKFI )

Bebeklerin normal  büyüme ve gelişmelerini sağlayan en uygun besin anne sütüdür.İçeriği  sabit olmayıp çocuğun yaşına, fizolojik durumuna göre değişim gösterir. Her annenin kendi sütü kendi bebeği için en ideal olanıdır. Anne sütü verilmesine engel herhangi bir durum yoksa ilk 6 ay sadece anne sütü verilmelidir.Anne sütü 2 yaş sonuna dek diğer  besinlerle birlikte devam edilebilir.

     ANNE SÜTÜNÜN ÖNEMİ; Anne sütü sterildir, hastalıklardan koruyucu özellik gösterir, anne sütü ile beslenen bebklerde ishal, allerjik hastalıklar, solunum yolu hastalıkları daha az görülür.Anne sütü bağışıklık sistemini güçlendirir.Çok zengin gıda içeriğine rağmen sindirimi kolaydır. Anne sütü tüm sistem ve organların  büyümesini düzenleyen büyüme faktörü içerir.Emme  işilemi çocuğun psikososyal gelişimine katkıda bulunur, anne bebek arasında olumlu  ruhsal iletişime yardımcı olur. Doktorunuz önermedikçe ilk 6 ay içinde bebeklere su dahil hiç birek gıda verilmesine gerek yoktur.

     Anne sütü bebek istedikçe verilir, ancak ilk 2 ayda 3 saatten uzun süre aç kalmamasına da özen göstermek gerekir. Anne sütünü artıran en  önemli madde sudur.Ne kadar çok su içilirse süt miktarı o kadar artar. Günlük ortalama 10-12 bardak su içilmesi önerilir.Su oranı yüksek sebze ve meyveler de çok süt yapar. Her yemeğin yanında bolca yeşil salata tüketilmesi anneler için uygun olacaktır

     İlk 4 ay içinde anne sütü azalması durumunda anne sütüne ek olarak  1- 2 öğün hazır mama kullanılabilir.Anne sütü hiç verilemiyorsa günde 5- 6 öğün 100-150 ‘şer ml mama kullanılabilir, bebeğin aldığı kilo beslenmesinin yeterli olup olmadığını gösterecektir.

     İlk 1  yıl içerinde özellikle erken aylarda  inek sütü verilmesi sakıncalıdır!

     4- 6 ARASI BESLENME

     Anne sütü devam edilir, alamıyorsa hazır mamalarla devam edilir. Ek gıda olarak bu dönemde

meyve suları yoğurt, sebze çorbası ve pirinç unu muhallebi başlanabilir.

     Meyve Suları:   En az allerjik olan elma ve havuç suları ile başlanmalıdır. Portakal, mandalina gaz ve karın ağrısı yaptığından 7. aydan sonra verilmesi tavsiye edilir. Tropik meyveler ve  çilek allerjen özellikleri dolayısıyla  verilmemelidir ! Meyve suları başlangıçta azar azar başlanır, 3- 4 çay kaşığı ile başlanıp giderek artırılır 100 ml’ye dek çıkılabilir .meyve suları bir süre sonra meyve püresi olarak da verilebilir, mevsimine göre elma şeftali  ve muz, meyve püreleri  için tercih edilebilir, cam rende kullanımı uygun olacaktır.

     Sebze Çorbası:  Patates, havuç, domates, ıspanak, taze fasülye, semiz otu ve bezelye mevsimine uygun olarak kullanılabilir.Mevsim dışı sera ürünleri, konserveler ve dondurulmuş gıdalar kullanılmaz!!!

     Hazırlanışı;  1 küçük boy patates, ½  orta boy havuç, 1 küçük domates, 1 tatlı kaşığı zeytin yağı, 1 tatlı kaşığı irmik veya pirinç. Sebzeler güzelce yıkanır, soyulur, küçük küçük doğranır. Küçük  bir tencereye ½ bardak su konur ( az su ile pişirilmesi  besin değerini korur )  sebzeler yumuşayıncaya kadar pişirilir. Daha sonra tahta bir kaşıkla iyice ezilir ezilmezse tel süzgeçten geçirilir, belnder tavsiye edilmez!  Bir yaş altında  tuz kullanılmaz !  Tatlandırmak  amacıyla pekmez ilavesi yapılabilir.

    Evde yapılan tarhana çorbaları çok besleyici olduğundan tavsiye edilir, mercimek ve ezo gelin çorbaları gaz yaptığından ve sindirimi zor olduğundan erken aylarda önerilmez.

     Yoğurt:   Evde pastorize süt kullanılarak yapılmış yoğurt tercih edilir. Yoğurt  cam kavanozda yapılmalıdır.Hazırlanışı;  Süt ılık bir kıvama gelinceye dek ısıtılır, 1 çay bardağı süte bir tatlı kaşığı yoğurt ilave edilir, karıştırılır, üzeri bir örtü ile kapatılır.Oda ısısında 6 saat kadar bekledikten sonra buzdolabında saklanır.

      Muhallebi:  1 çay bardağı süt ( önce su kullanılır, sonra ½ sulandırılarak süte geçilir ),  1 tatlı kaşığı pirinç unu.

Hazılanışı;  pirinç unu bir miktar sütle ezilir kalan süt üzerine ilave edilerek kısık ateşte yavaş yavaş karıştırılarak pişirilir. Muhallebiye şeker ilave edilmez tatlandırmak amacıyla pekmez ilabve edilebilir.muhallebi yerine kaşık maması formunda tahıllı karışım mamaları da verilebilir

     Pekmez: Üzüm pekmezi demirden zengindir. Büyüme döneminde artan demir ihtiyacını  karşılamak amacıyla verilebilir.Pekmez sade veya sulandırılarak veya meyve suyuna karıştırılarak verilebilir,yoğurt ile birlikte verilmesi emilimini engellediğinden önerilmez.

                                 6- 9  AY  ARASI BESLENME

      Anne sütü devam edilir. Anne sütü  almıyorsa mama devam edilir.bu aydan itibaren ek olarak

yumurta sarısı, peynir, kıyma ,tavuk, karaciğer ve balık da beslenmeye eklenir.

     Yumurta sarısı:  Yumurta taze olmalı ( mümkünse köy yumurtası), katı olarak pişirilmelidir.

Allerji riskine kasrşı  az miktarlarda 7 gün içinde tam yumurta sarısına geçilmelidir, sonrasında günaşırı olarak devam edilmelidir.    

      Beyaz peynir:  tuzu alınmış beyaz peynir ve labne peyniri kullanılabilir.

     Kahvaltı hazırlanması;   150 ml devam maması veya sütü içerine bir yumurta sarısı,  1 kibrit kutusu kadar peynir, bir miktar ekmek içi bir adet dövülmüş ceviz karıştırılarak verilir, pekmez ile tatlandırılabilir.

    Bu aydan itibaren çorbalara kıyma ve tavuk eklenebilir.  Kullanılacak et en az 2 kez çekilmiş kıyma  şeklinde olmalıdır. Bir öğün çorba içerisine  bir çorba kaşığı kadar kıyma eklemek yeterlidir.

Tavuk eti mümkünse köy tavuğu şeklinde olmalı çorbalara didiklenerek veya çekilerek eklenmelidir.

     8.aydan itibaren  sofra yemekleri de kendi suları ile ezilerek ekmek içiyle verilebilir.

     Karaciğer:  Demirden ve proteinden çok zengindir. 7. aydan itibaren zarları ayrılarak iyice ezilip pişirilerek ayda 2 kez olacak şekilde verilebilir. Diğer sakatatların özellikle beyinin bebek beslenmesinde yeri  yoktur  !

     Balık;  7. aydan itibaren verilebilir. Haşlanmış ,yağsız ,beyaz etli olmalıdır. Sebze çorbalarına karıştırılarak da verilebilir.

  Balık yemeği tarifi; levrek , mezgit gibi beyaz etli bir balığı harşlayın.Haşladıktan sonra ellerinizle ayıklayın, kılçık kalmamasına özen gösterin. Birer çorba kaşığı kadar  haşlanmış patates bezelye ve havuçu iyice ezin, balık ve ezilmiş sebzelere  1 tatlı kaşığı kadar zeytın yağı ekleyin karıştırın, bebeğinizin ilk balık yemeği hazır.

                                           9 – 12  ARASI BESLENME

      Anne sütü veya alamıyorsa mama devam edilir. Bu dönemde baklagiller de devreye girer.kuru fasülye, nohut,mercimek gibi baklagiller çok iyi pişirilir gaz yapmaması için tel süzgeçten geçirilerek kabukalrı çıkarılır ve haşlama suyu ile birlikte püreye ilşave edilebilir. Bebk her gün 20- 30 gr et ürünü almalıdır . Et suyu sanıldığı gibi çok besleyici değildir sadece yağdan zengindir.

Bu dönemde makarna kuskus erişte gibi besinler de verilebilir. Bunlar az suyla haşlanmalı, suyu dökülmemeli eğer suyu artarsa çok besleyici olduğundan  sebze veya tarhana çorbasında kullanılmalıdır.

    Bir yaş altında  akciğerlere kaçırılma riski nedeniyle çerez verilmesi kesinlikle yasaktır.  “Bal” da çok allerjen olduğundan ve botulısmus toksini içerme riski nedeniyle  verilmez.

     Örnek program;   sabah 08:  anne sütü veya mama, ardından kahvaltı ( peynir yumurta, ceviz, ekmek pekmez )    öğle 12.00:   sebze püresi, püreye karıştırılmış 2 tatlı kaşığı  karaciğer rendesi

   veya    dolmalar, kıymalı sebze  yemekleri, sebzeli köfte, kuru baklagil yemeklerinden biri ezilerek püre şeklinde verilebilir.

     Saat 16 00;  yoğurt, meyve püresi

   saat 20.00;  tarhana çorbası, 2- 3  çorba kaşığı sebze püresi, muhallebi verilebilir

     BESLENMEDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR

     Ek besinler bebek aç ve uyanık olduğunda verilmelidir.tüm ek besinler aynı anda başlanmamalı, az miktarlarda verilerek giderek artırılmalıdır ( tam artırıldığında bir çay bardağı ( 100 ml ) meyve suyu  ,yoğurt, çorba verilebilir ).Çocuk 1 yaşına geldiğinde sofraya oturmasına kendi başına yemesine izin verilmelidir.Çocuğun ayrı resimli, eğlenceli bir tabağı olmalıdır.

    Daha fazla yedirmek için çocukla mücadele etmemek gerekir.Porsiyon büyüklüğü erişkin porsiyonunun 1/ 4  ü kadar olmalıdır.

     Günde 3- 4 öğün beslenmeli  temel besin grupları dengeli olarak tüketilmelidir.Günlük olarak  et ve baklagil grubundan 1-2 porsiyon, süt ve ürünlerinden 2 porsiyon,  ekmek pilav makarna gibi tahıl grubundan 4 porsiyon, sebze meyve grubundan  2- 3 porsiyon alması gereklidir.

     Her 2 gün 2 su bardağı kadar süt veya yoğurt tüketilmesi  kalsiyum gereksinimi açısından önemlidir. 2 kibrit kutusu kadar peynirde 1 su bardağı sütteki kadar kalsiyum vardır.

     Yemeği reddetme ve iştahsızlık 2 yaş civarı daha sık görülür, bu durumun asıl nedeni çoğu zaman yemeğin anne babaya karşı silah olarak kullanılmasıdır gereksiz ısrardan kaçınmak gerek